"Pleistocene wolves" and "Paleolithic dogs". Tarih Öncesi Çağlar

                    "Pleistocene wolves" and "Paleolithic dogs".

                    Tarih Öncesi Çağlar

              İçindekiler 

Paleolitik Çağ

Mezolitik Çağ

Neolitik Çağ

Kalkolitik Çağ

Eski Tunç Çağı

İnsanın yeryüzünde tam olarak hangi tarihte görüldüğüne dair araştırmalar

yapan paleoantropologlara ve biyologlara göre modern insanın atası olduğu

düşünülen bir primat, günümüzden takriben 7 milyon yıl kadar önce ortaya çıktı.

Bu primatın ortaya çıktığı zamanlarda Dünya, jeolojik evriminin üçüncü

aşamasının (70-2 milyon yıl önce) takriben 9/10'unu tamamlamıştı. Dünya'nın

Senozoik denilen bu jeolojik aşamasında dev hayvanlar ortadan kalkmış, içinde

memelilerin de bulunduğu küçük hayvanlar türemişti.

Fiziki anlamda günümüz insanından biraz farklı olan ilk insan türü ise Dünya'nın

jeolojik evriminin sonuncusu olan dördüncü zamanda ortaya çıktı. Bilim

insanlarının Antropozoik (İnsan-Hayvan) diye adlandırdıkları Dördüncü Zaman

(başlangıcı 2 milyon yıl önce) kendi içinde Pleistosen (Buzul Devri) ve Holosen

(Buzul Sonrası Devir) olmak üzere ikiye ayrılır.

Tarihçilerin bilimsel ilgi alanları, insanlık tarihinin yazıyı kullanmaya başladığı

dönemle sınırlıdır. İnsanlığın yazısız dönemlerini araştırmak biyologların,

paleoantropologların ve prehistoryacıların işidir. Onlara göre insanlık tarihini

öğrenmek için günümüze kadar bir şekilde korunarak gelmiş olan insana ait her

öğrenmek için günümüze kadar bir şekilde korunarak gelmiş olan insana ait her

tür iz değerlidir. Zira günümüz insanları gibi ilk insan türleri ve insanlar da en

azından yaşayabilmek için beslenmek, barınmak ve korunmak zorundaydılar. Bu

zorunluluk dolayısıyla onlar barındıkları ya da korundukları yerlerde izler

bıraktılar. Bilim insanlarının keşfedip, inceleyip, değerlendirdikleri bu izler, bir

iskelet, bir kemik ya da günlük yaşamda kullanılan herhangi bir alet ya da araç

olabilir. Bunlar insanlığın yazısız dönemlerinin aydınlatılmasında işe yaradı ve

insanlığın yazısız dönemlerinin tarihi, insanlar tarafından kullanılan alet ve

araçların teknolojik gelişimine göre tanımlanıp, adlandırılan çağlara ayrıldı. Bu

çağlar kronolojik olarak Paleolitik Çağ, Mezolitik Çağ, Neolitik Çağ, Kalkolitik Çağ

ve Eski Tunç Çağı olarak sıralandırılır.

Paleolitik Çağ

Yontma Taş Çağı da dediğimiz Eski Taş Çağı, yani Paleolitik Çağ'ın başlangıcı

ilk insan türü olarak tanımlanıp, adlandırılan Homo Habilis'in ortaya çıkmış

olduğu zamana kadar geriye götürülmektedir. İnsanlık tarihinin çok büyük bir

kısmını (%99'unu) oluşturan bu çağ, insanlığın çok yavaş ilerleyen kültürel

gelişimine göre kendi içinde Alt, Orta, Üst Paleolitik olmak üzere üç evreye

ayrıldı. Bu evrelerin ilk ikisinde insan türü doğada kolayca bulunan taş ve ağaç

dallarını hiç şekil vermeden araç olarak kullandılar. Paleolitik Çağ'ın son

evresinde ise insanlar, taşları birbirine vurarark kabaca yontup

biçimlendirebiliyordu ve çakmaktaşından ucu sivri, keskin aletler yapabiliyordu.

Paleolitik Çağ insanları mağaraları mesken olarak kullanıyorlardı. Yenilebilir

bitkilerle, meyvelerle ve avladıkları hayvanların etleriyle besleniyor, bu

hayvanların derilerini soğuktan korunmak için giysi olarak kullanıyorlardı.

Saldırgan, vahşi hayvanlardan taş ve sopalar kullanarak korunuyorlar,

yaşadıkları mağaraların çevresinde besin olanağı tükenince yeni besin

kaynakları bulup onları toplamak için ya da avlayabilecekleri hayvanların

peşinden giderek göçebe bir yaşam sürüyorlardı. Göçebe yaşam onları açık

alanda, özellikle nehir kıyılarında doğal koruma olmadan tehlikeye açık olarak

yaşamak zorunda da bırakıyordu. Böyle durumlarda onlar ağaç tepelerinde, kaya

oyukları ve sığınaklarına veya çalılardan yaptıkları korunaklara sığınıyorlardı. Bu

özellikleri dolayısıyla '' Toplayıcılık ve Avcılık Dönemi'' diye de tanımlanan

Paleolitik Çağ'da yaşamın zorluğu insan türlerini gruplar halinde yaşamak

mecburiyetinde bıraktı. Bu toplu yaşam biçimi, insan türünün günümüz insanının

sahip olduğu yardımlaşma duygusunu geliştirmelerinde etkili oldu. Çünkü onla

sahip olduğu yardımlaşma duygusunu geliştirmelerinde etkili oldu. Çünkü onlar

vahşi hayvanların saldırılarıyla başedebilmek için ya da avlayacakları hayvanlar

büyük, zorlu ya da çevik hayvanlar ise ortak hareket etmek zorundaydılar.

Ateşin kesin olarak ne zaman ve nasıl keşfedildiği bilinmiyor. Ancak ateşin

aydınlattığı, ısıttığı, yakıp öldürdüğü, hayvanların ateşten korktuğu (muhtemelen)

bir yıldırım düşmesi sonucunda çıkan yangınlar sayesinde Paleolitik Çağ'da

öğrenildi. İnsanlar ateşi kontrol etmeyi bu çağda başardılar. Neolitik Çağ'dan

önce, Paleolitik Çağ'da yapılan bu keşif insanlığın yaşamını kolaylaştırmak adına

önemli bir başarıydı. Artık insanlar ateşle ısınabiliyor, aydınlanabiliyor, vahşi

hayvanları kendilerinden ateşle uzak tutabiliyor, eti pişirebiliyordu. Ateş, onların

yaşamlarını da renklendirmişti. Gruplar halinde yaşayan ilk insanlar, ateş

yakarak onun etrafında eğlendiler. Bu toplu yaşam dolayısıyla insanlar konuşma

yeteneklerini de güçlendirdi, böylece insanlar sözcüklerle anlaşabilme yolunda

ilerleme kaydetmeye başladı. Farklı dilleri konuşan insan topluluklarının ortaya

çıkış tarihi de bu nedenle Paleolitik Çağ'a kadar geriye götürülmektedir. Paleolitik

Çağ'ın sonlarına doğru sözü edilen bu tür eğlencelerin konuları, yapılan bir tür

ritüel sahneleri olarak İspanya ve Fransa'da keşfedilen bu tür mağara resimleri,

Paleolitik Çağ insanının en önemli sanat ürünleridir.

Sonuç olarak Paleolitik Çağ'da yaşam zordu. Bu nedenle Amerikalı etnogrof

Lewis Henri Morgan, Günümüzde Yontma Taş Çağ'ı da denilen Eski Taş Çağı'nı

yani Paleolitik Çağ'ı insanlığın ''Vahşet Evresi'' olarak tanımlamışıtr. Morgan'a

göre paleoantropologlar ve arkeologların Mezolitik dedikleri Orta Taş Çağı ise

insanlığın ''Vahşet Evresinden Barbarlık Evresine Geçiş'' çağıdır. Morgon'ın

''Barbarlık Evresi'' diye tanımlamış olduğu çağ ise Cilalı Taş Çağı da denilen

Yeni Taş Çağı yani Neolitik Çağ'dır

Mezolitik Çağ

Günümüzden yaklaşık 15 bin yıl önce taş çağı kültürlerinden ilki olan Paleolitik

Çağ kültürü sona erdi. Bu çağın yerini Orta Taş Çağı da denilen Mezolitik Çağ

aldı. Çağın başlangıcında buzulların erimesiyle ortaya çıkan iklim değişikliği,

insanların eski yaşam biçimlerini terk etmek zorunda kalmalarının nedeni oldu.

Bu çağda yaşayan insanların, değişen iklim koşullarına uyum sağlayamayarak

çok kalabalık sürüler halinde göç eden hayvanlar dolayısıyla eski alışkanlıklarını

koruyabilmeleri zordu. Mezolitik Çağ'da insanlar önceki çağın insanı gibi

mağaraları ve kaya oyuklarını mesken olarak kullanmaya devam ettiler. Hala

avcı ve toplayıcıydılar. Ancak onların avladığı hayvanlar eskisi kadar büyük ve

avcı ve toplayıcıydılar. Ancak onların avladığı hayvanlar eskisi kadar büyük ve

kalın derili değildi. İklim değişikliği bu tür büyük hayvanların değil, daha küçük ve

çevik olanların hayatta kalmalarına izin verdi. İnsanlar hala gruplar halinde

yaşıyorlar, av hayvanlarının ve besin kaynaklarının durumuna göre göçebe bir

yaşam sürüyorlardı ve insan gruplarının sayısı arttı. Tüm bunların yanı sıra açık

alanda yaşama eğilimi artmaya başladı. Yerleşik yaşamın ilk örnekleri bu çağda

görüldü. İlkel de olsa tarımla uğraşan topluluklar oluşmaya başladı. Kullandıkları

aletlerin hammaddeleri hala taş, kemik, boynuz ve çakmaktaşıydı. Fakat

Mezolitik dönemin en karakteristik aleti, mikrolit denilen küçük taşlardan yapılan

aletlerdi. Ayrıca bu çağın insanları da mağara duvarlarına resimler yaptılar ve bu

resimleri boyadılar. Yabani tahılların toplanmasında işe yarayan oraklar da bu

çağ insanlarının günlük yaşamında kullanılır olmaya başladı. Ancak Mezolitik

Çağ'ın insanları henüz üretici değildi.

Paleolitik Çağ'dan Neolitik Çağ'a bir geçiş evresi olarak tanımlanan Mezolitik

Çağ'ı Türkiye'de temsil eden iskan yerleri şunlardır: Karain, Belbaşı, ve Beldibi

(Antalya'da), Biris Mezarları ve Söğüt Tarlası (Şanlıurfa'da). Bunlardan

Beldibi'nde kaya oyuğundan mikrolit denilen küçük taş aletler keşfedildi.

Neolitik Çağ

Cilalı Taş Çağı da denilen Yeni Taş Çağı, yani Neolitik Çağ Morgon'a göre

insanlığın ''Barbarlık Evresi''ni oluşturmaktadır. Neolitik Çağ, insanlık tarihi

açısından bir dönüm noktasıdır. Zira bu çağın insanları uygar olarak

nitelendirilen bir kültür seviyesinden olmasalar da Gordon Childe'in söylediği gibi

bir Neolitik devrimi gerçekleştirmişlerdi. Günümüzden takriben 11 bin yıl önce ,

yani M.Ö. 9000 yıllarında görülmeye başlanan Neolitik Çağ insanları artık

mağaralarda yaşamıyorlardı. Göçebe ve toplayıcı yaşamı büyük ölçüde

terketmiş, yerleşik, üretici topluluklar oluşturmuşlardı. Suya yakın olan, çevresi

ekime elverişli, güvenli mevkiler olduğunu düşündükleri sabit açık alanlara

yerleşip, oralarda sürekli iskan etmeyi tercih etmişlerdir. İnsanların mağaralara

bağımlı olmadan yaşayabilmek için seçmiş oldukları yerler, köylere, kasabalara

dönüştüler. Fakat bu yerleşmeler depremlere , salgın hastalıklara , saldırılara ya

da işgallere maruz kaldılar, yıkıldılar. Bu tür olumsuzluklar, insanların bu yerleri

terketmeleri için yeterli olmadı. Çünkü yerleşme o çevrenin en uygun yeriydi.

Yıkıntı düzeltilip yeniden iskan edildi. Her işgalci, işgal ettiği yerde kendi

yerleşimini inşa etti ve kültürlerinin izlerini bıraktı. Böylece arkeologların kazılarla

ortaya çıkaracakları üst üste kültür izlerini bıraktılar. Bilim insanları tarafından

ortaya çıkaracakları üst üste kültür izlerini bıraktılar. Bilim insanları tarafından

Neolitik Çağ'da iki evreli kültürel gelişmenin olduğu ortaya koyuldu. İlk evrede

her ne kadar avcılık terk edilmiş olmasa da insanlar yerleşik yaşama geçmiş,

yerleştikleri yerin çevresinde bitki ve hayvanlarını evcilleştirmeye başlamıştı.

Yani tarım yapıyor, hayvan besleyebiliyor, taştan, çakmaktaşından, kemikten,

boynuzdan ve obsidyen denilen doğal camdan aletler ve süs eşyaları

yapabiliyordu. Ateşi günlük yaşamının bir parçası yapmış ve ateşten

aydınlanmak, ısınmak, pişirmek için yararlanabiliyordu. Fakat ateş, bu evrede

kapların üretiminde henüz bir araç olarak kullanılmıyordu. Bu nedenle Neolitik

Çağ'ın M.Ö. 7600'e kadar olan ilk evresine Seramiksiz (Aseramik) Neolitik

Dönem denilmektedir.

Neolitik Çağ'ın ikinci evresinde insanlar, kil toprak çamurun ateşle

sertleşebileceğini keşfettiler. Bu keşifle birlikte çanak ve çömlek, testi gibi pişmiş

toprak kapların, yani seramiğin üretimine başladılar. Böylece Neolitik Çağ'ın

Seramikli Dönemi (M.Ö.7600-6000) başlamış oldu. Bu dönemde iskan edilen

yerlerde yapılan tarım ve hayvan yetiştiriciliği gelişti. Yerleşik yaşam için hayati

önemi olan besinleri iskan ettikleri yerin çevresinden sağladılar. Başta buğday,

arpa, bezelye ve mercimek olmak üzere toprağa bağlı olarak üretilen bitlikeri

ekip biçtiler. Bu bitkilerin tohumlarını ekmek için toprağı uygun hale getiren ve

hammaddesi metal olmayan çapa ve saban gibi aletleri üretip kullanmaya

başladılar. Olgunlaşan tahılı toplamak içinse çakmaktaşından yaptıkları

oraklardan yararlandılar. Neolitik Çağ'ın seramiksiz evresinde evcilleştirdikleri

koyun, keçi, ve köpek gibi hayvanlar bu çağın ikinci evresinde çok daha yaygın

olarak günlük yaşamın bir parçası oldu. Koyun ve keçinin hem etinden, hem

sütünden, hem derisinden, hem de yününden yararlandılar. Yünden ve keten

liflerinden ip, ipten de dokuma endüstrisinin ilk ürünleri olan basit kumaşları

ürettiler. Sazlardan örülen sepetler, evlerin zeminlerine serilen saz ve

kamışlardan hasırlar, Neolitik Çağ'ın ikinci evresinde bilinen günlük yaşam

ihtiyaçlarındandı. Hammaddesi toprak, taş, mermer , çakmaktaşı, boynuz, kemik,

obsidyen olan günlük yaşamın diğer aletleri, araçları, silahları ve süs eşyaları da

Neolitik Çağ'ın ikinci evresinde daha kaliteli üretildi. Topraktan yapılan

heykelcikler, özellikle Ana Tanrıça heykelcikleri Neolitik Çağ'ın ikinci evresinin

karakteristik sanat ürünleriydi. Bunlar heykeltraşlığın ilk örnekleridir. Resim

sanatı evlerin duvarlarında renkli kabartmalarla icra edildi. Duvar kabartmalarını

ve fresklerini oluşturan tasvirlerinin konuları ise maymun ve insan resimleri, av

ve dans sahneleriydi. Dünya'nın bilinen en eski manzara resmi de Türkiye'de

(Çatalhöyük'te) görüldü. Neolitik Çağ'ın ikinci evresinde yaşayan insanlar, önceki

evlerini yuvarlak biçimli olan basit kulübeler olarak değil, ortada bir avlusu

bulunan ızgara ya da hücre planlı, kare ya da dikdörtgen biçimli inşa ettiler. Tek

katlı ve düz damlı olan evlerin duvarları pişmemiş topraktan, yani kerpiçten ya da

taştan yapılıyordu. Bazı evlerin duvarlarında, damlarında ya da üst kat

çıkmalarında veya zemininde ahşap da kullanılıyordu. Ancak istisnai durumlar

dışında evlerin duvar zemininde yer alan kapıları yoktu. Bu çağın ikinci evresinde

köylerin hem hane sayısı hem de nüfusu arttı. Üretici hale gelmiş olan Neolitik

Çağ toplulukları ihtiyaç fazlası olan ürünleri, ihtiyaç duydukları ürünlerle

değiştirmeye başladılar. Böylece değiş-tokuş (takas) ticareti geleneğinin temelleri

atıldı. Bir nehrin kıyısından öbür nehrin kıyısına geçebilme ihtiyacı ise su

taşımacılığının insanın günlük yaşamının bir parçası haline getirdi. Ancak

Neolitik Çağ'da su taşımacılığında kullanılan araç henüz yalnızca ağaç

kütükleriydi. Tüm bu ilerlemeler ve farklılaşmalar ile bilim insanlarının ''İleri

Üretim Dönemi '' olarak adlandırdıkları Kalkolitik Çağ'a geçiş başlamış oldu.

Kalkolitik Çağ

''Kalkolitik'' terimi de Paleolitik, Mezolitik, ve Neolitik terimleri gibi eski Yunanca

olan iki kelimenin, yani bakır anlamına gelen ''kalkos'' ile taş anlamına gelen

''lithos'' kelimelerinin birleştirilmesinden türetilmiştir. Bakır-Taş Çağı olarak da

adlandırlan Kalkolitik Çağ'da insanlar, çağın adını oluşturan kelimelerden de

anlaşılacağı üzere günlük yaşamlarında hala taş aletler kullanmaktaydılar. Ancak

artık bir madenden, yani bakırdan yapılan araçlar da insanların günlük

yaşamında yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştı. Bilim insanlarının ''İleri

Üretim Dönemi'' olarak adlandırdığı bu çağ kendi içinde Erken, Orta ve Geç

Kalkolitik olmak üzere üç evreye ayrıldı ve çağın başlangıcı, M.Ö. 5000 yılın

ortalarına tarihlendi. Kalkolitik Çağ'ın ilk evresinden itibaren insanlar, giderek

daha kalabalık nüfusa sahip olan köylerde yaşamaya başladılar. Neolitik

Çağ'dan beri bilinen bakır madeninin yanı sıra altın ve gümüşten de aletler ve

süs eşyaları yapıldı. Maden, artık yalnızca dövme tekniğiyle değil, yüksek ısıda

eritilip, erimiş haldeyken bir taş kalıba dökülerek şekillendiriliyor ve bu şekilde

süs eşyası ya da bir alet elde ediliyordu. Böylece insanlık tarihindeki ilk ilkel

kalıplar Kalkolitik Çağ'da geliştirilmiş oldu. Kalkolitik Çağ'ın bir diğer önemli keşfi,

çömlekçi çarkının icadı oldu. Çağın sonunda gerçekleşen bu icat sayesinde

seramik kapların daha kolay şekillendirilmesinin ve daha seri üretilmesinin yolu

açıldı. Çağın mimarisine bakıldığında kentleşmeye doğru ilk eğilimlerin de bu

çağda ortaya çıktığı görülmektedir. Her ne kadar evler dikdörtgen planlı, düz

damlı olsalar da evler arasında sokak diye nitelendirilebilecek dar yollar bu

çağda görülmeye başlamıştır. Bazı yerleşmelerin etrafı kerpiç duvarlarla

kuşatılmıştı. Eski Yunanların ''megaron'' dedikleri büyük ve dikdörtgen planlı

odalar, ilk kez bu çağda görüldü. Ancak pişmiş topraktan Ana Tanrıça

heykelciklerinde sanatsal açıdan kayda değer bir gelişme görülmedi. Kalkolitik

Çağ hem mimari bakımdan hem de ürettikleri alet, silah, süs eşyası, diğer

ihtiyaçlar ve ürünler bakımından Neolitik Çağ geleneğinden tamamen kopuk ya

da özgün olan bir kültür çağı olmamıştır. Yalnızca küçük boyutlu aletlerin ve süs

eşyalarının yapımında bakır madeninin kullanımı bu çağda artmıştır.

Eski Tunç Çağı

M.Ö 4000 yılıın sonundan başlayıp M.Ö 13. yüzyılın sonlarına kadar devam

eden Tunç Çağı, kendi içinde Eski Tunç Çağı, Orta Tunç ve Geç Tunç Çağın

omak üzere üçe ayrılır.

Eski Tunç Çağı'nın en önemli yerleşmesi, arkeoloji bilimi gelişmeden önce

efsanevi bir kent olarak bilinen Troia'dır. Batı'nın ilk ozanı Homeros'un M.Ö. 8.

yüzyılın ikinci yarısında yazmış olduğu '' İlyada'' destanının yayınlanmasından

sonra ünlenen Troia, M.Ö 13. yüzyılda Priamos adlı zengin bir kralın hüküm

sürdüğü güçlü askeri yapılanması olan bir kentti. Troia 1 yerleşmesi M.Ö.

2500'de bir yangınla yıkıldı. İlkinin yıkıntıları üzerine inşa edilen Troia 2, M.Ö.

2200 yılına kadar eskisinin devamı olan kültürünü geliştirerek büyüdü. Taş

temeller üzerinde yükselen kerpiç duvarlarla çevrili yaklaşık 100 metre çapında

bir iskan alanını kapsayan Troia 2'nin ana giriş kapısı, Troia 1'deki gibi kulelerle

korunuyordu. Kentin iki giriş kapısının her birinde megaron tipi bir giriş mekanı

(propylon) bulunuyordu. Evler merkezi yeri işgal eden bir saray ile megaron tipi

bir yapıyı çevreliyordu.Troia 1 seviyesinde çömlekçi çarkı kullanılmıyordu. Kilden

yapılan kaplar, elle biçimlendiriliyor, açık ateşte pişirilerek sertleştiriliyordu. Tek

renkli olan kaplar, ender de olsa beyaz yüzey üzeri boya ile bezenerek

süsleniyordu. Troia 2'de hem çömlekçi çarkı kullanılıyor hem de kaplar fırın

ateşinde sertleştiriliyordu ve çöleklerin çoğu insan biçimli üretiliyordu. Her iki

dönemin heykelleri şematikti. Heykelciklerin cinsiyeti, küpe takma amaçlı olarak

delinen kulak memelerinde ifade edildi. Aletlerin yapımında bakır, altın, gümüş,

kalay, tunç ve nadir de olsa meteor demir kullanıldı. Madenden yapılma aletlerin

3/5'i tunçtandı. Ancak bütüm madenler Troia dışından temin ediliyordu. Eski

Tunç Çağı'nın erken evresinde üretilen pişmiş toprak kaplar biçimsel çeşitlilik

açısından zengin olamadığı gibi basit biçimliydiler. Çömlekçi çarkının kullanılmış

olduğu Eski Tunç Çağı'nın son evresine kadar kaplar tek renkli ve çok azı boyalı

olarak üretildi. Boyalı kaplarda kullanılan renk kırmızıydı ya da açık zemin koyu

renklerle süslenmişti. Kapların basit biçimli olmalarının nedeni madenden

üretilen kapların üretimindeki artıştı. Geçen zamanla üretilen seramikler, siyah

perdahlı yüzeyi geometrik karbartmalar ve yivlerle süslenmiş emzikli

çaydanlıklar, gaga ağızlı testileri geniş karınlı seramik kaplar üretilmeye

başlanmıştı. Bunlar ve insan yüzlü testiler, çift kulpları olan vazolar, birer kulbu

olan fincanlar ve kaseler, keskin köşeli fincanlar ve vazolar Eski Tunç Çağı'na

özgü yeni formlardı. Eski Tunç Çağı'nın son evresinde üretilen seramik kaplar da

biçim bakımından çeşitliliğin arttığı ve basit olmaktan çıktığı evreydi. Bu evrede

gaga ağızlı testiler, kulplu çaydanlıklar gibi madenden yapılmış eserler, seramik

gaga ağızlı testiler, kulplu çaydanlıklar gibi madenden yapılmış eserler, seramik

kap üretiminde örnek alındı. Heykeller şematik olmaktan çıkmış değildi. Pişmiş

topraktan, tunçtan, gümüşten, altından ve çeşitli taşlardan heykelcikler yapıldı.

Pişmiş topraktan Ana Tanrıça heykelciklerinin yapımı bu çağda da devam etti.

Boyutları 5 ile 30 santimetre arasında değişen bu heykelcikler arasınde boğa ve

geyik heykelcikleri, bronz geyik heykelcikleri ve sistrum denilen çıngıraklar da yer

almaktadır. Eski Tunç Çağı'nda damga mühürlerinin hammadesi yine pişmiş

toprak ve taştı. Üzerine geometrik desenler çizilmişti. Dokumacılık Eski Tunç

Çağı'nın özellikle son evresinde çok gelişti. Eski Tunç Çağı yerleşmelerinde gün

ışığına çıkarılan çok sayıdaki ağırşak, kirmen ve tezgah ağırlıkları gelişmişliğin

delilleri olmuşlardır.

Eski Tunç Çağı kültürü, Kalkolitik Çağ kültürü geleneğinin devamı olup kesintisiz

kültürel bir gelişim söz konusudur