Büyük Veba Salgını Fareler Değil İnsanlar Yüzünden Yayılmış

Hıyarcıklı veba taşıyan fare kökenli pirelerin ısırığı, Ortaçağ’daki veba salgınının yayılması konusunda sorumlu tutuluyordu. F: Science Photo Library

Büyük Veba Salgını Fareler Değil İnsanlar Yüzünden Yayılmış

Yeni bir araştırmaya göre, 1347-1351 yılları arasında Avrupa’da büyük yıkıma yol açan veba salgınında farelerin suçu yoktu.

Kemirgenlerin ve onların pirelerinin, 14. ila 19. yüzyıllar arasındaki Avrupa’da bir dizi ciddi salgının yayılmasında etkin olduğu düşünülüyordu.

Ancak Oslo ve Ferrara üniversitelerinden araştırmacılardan oluşan bir ekip, Kara Ölüm’ün büyük ölçüde insan pireleri ve vücut bitine atfedilebilir olabileceğini açıkladı.

Kara Ölüm’ün, 1347 ile 1351 yılları arasında Avrupa nüfusunun üçte birinden fazlasının, yani 25 milyon insanın hayatını aldığı düşünülüyor.

Oslo Üniversitesi’nden Prof Nils Stenseth, “Avrupa’daki dokuz kentteki salgın hastalıklardan elde edilen iyi bir ölüm oranı verilerimiz var. Dolayısıyla o dönemde oradaki hastalık dinamikleri modellerini oluşturabiliyoruz.”

O ve meslektaşları daha sonra bu şehirlerin her birinde hastalık salgınını taklit ederek hastalığın yayılması için üç model oluşturdu:

1- Fareler

2- Hava yoluyla iletim

3- İnsanlar ve kıyafetleri üzerinde yaşayan pireler ve bitler

İnsan kaynaklı yayılım

İncelenen dokuz kentin yedisinde, “insan parazit modeli”, salgının şekli için çok daha iyi bir eşleşme oluşturdu. Sonuçlar, hastalığın ne kadar hızlı yayıldığına ve kaç kişiden etkilendiğini yansıtıyordu.

Prof Stenseth, “Sonuçlar oldukça açık. Buna en iyi uyan şey bit modeli.” diyor.

“Sıçanlar tarafından bulaştırılmışsa, bulaştığı kadar hızlı yayılma olasılığı çok düşük. Eğer öyle olsaydı virüs kişiden kişiye yayılmak yerine, sıçanların bu fazladan döngüsünden geçmek zorunda kalırdı.

Evde kalın

Prof Stenseth, araştırmanın, insanlık tarihindeki en yıkıcı salgınlardan birinde yaşananları ortadan kaldırmak için modern hastalık anlayışını kullanarak, öncelikle tarihsel ilgiden kaynaklandığını belirtti

Prof Stenseth, “Ancak bir salgın sırasında neler olduğunun mümkün olduğunca anlaşılması, gelecekteki ölüm oranını azaltmak için her zaman iyidir.” diyor.

Veba, hastalığı taşıyan kemirgenlerin “rezervuarlarında” barınan bazı Asya, Afrika ve Amerika ülkelerinde hala endemik.

Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, 2010 ile 2015 yılları arasında dünya çapında 3.248 veba vakası rapor edildi ve bunlardan 584’ü ölümle sonuçlandı.

Prof Stenseth, “Çalışmamız, gelecekteki salgınları önlemek için hijyenin önemini vurguluyor.” diyor.

“Aynı zamanda hasta olduğunuzda çok fazla insanla görüşmemeniz gerektiğini öneriyor. Yani hasta olursanız, evde kalın.”

---

BBC. 15 Ocak 2018.

Makale: Dean, K., Krauer, F., Walløe, L., Lingjærde, O., Bramanti, B., Stenseth, N., & Schmid, B. (2018). Human ectoparasites and the spread of plague in Europe during the Second Pandemic. Proceedings Of The National Academy Of Sciences.